Aw vang khaw mawi chul lo te in

Saisen te a tual chai na vangkhua, kan tan hian i hlu chuang e

Motto: "Khua leh tui, ram leh hnam tan a mi tang kai nih"

Mah ni Pian leh murna leh khawsakna hmangaih lo chu ram leh hnam tana mi tangkai a ni ngai lo vang

Monday, June 21, 2010

Ziak leh Chhiar lo awm tan dan

Thu leh hla aawm hi Literature tiin lam ani ber .Chu literature chu hnam ti nung tu atan thil pawi mawh tak ani. Literature hmang hma sa ber tu te chu Kristian te kan ni.

Ziak lo Awm Tan Dan:

Khaw vel in leh kha hawrawp a neih hma chuan in biak pawh(communication) nan lem (hieroglyphs) an hmang thin.Chu chu lem leh kha anti.Mihring an sawi duh chuan mihring lem an ziak a, thla an sawi duh chuan thla lem an ziak mai thin. Mahse lem leh kha chuan thu tam tak kim chang takin a sawi thei lo. Chuta tang chuan lehkha (hawrawp) alphabet siam atul tih an hre chhuak ta a ni.

Hawrawp (letter) nei hma sa ber chu: Hawrawp kan han tih hi ‘Bangal’ tawng ani. English ho chuan ‘alphabet’ an ti. Greek tawng a hawrawp hmasa ber chu ‘alpha’ tih ani a, a dawt chu “beta’ anih avang in ‘alphabet’ tiin an lam hlen.Hawrawp nei hma sa berte chu Semantic (Sema thlah te) ho nia sawi ani.Aigupta leh Palestine in kar ram Sinai vel a cheng te anni.Aigupta ho lem leh kha an en in a aw ri chhuaktur in Semantic ho chuan hawrawp in an ziak tan ta ani.Sematic ho hnen atang in Phoenician hovin an zir chhawng a,Phoenician ho hnen a tang in Greek hovin an zir chhawng a, Greek ho tang In Etruscan ho hnen ah, Italy ram ah a lo lot ta ani.

Chu ta tang chuan Rom alphabet 26 hi siam chhuah ania, khawvel ah a lo darh zau zel ta a ni e an ti. Rom tawng lehkha hi ‘Latin’ lehkha an ti bawk.Latin hnam lehkha hi alo darh zau zel a, South America lam ah te an pem hnem avang in Latin America tih ani ta hial a, khawvel ahawrawp hman ber leh lar ber alo ni ta ani.

Hnam hrang hrang te hawrawp neih zat:

Hnam hrang hrang in hawrawp an neih a in zat chiah lo.Rom alphabet hmang lo ho ten hawrawp an ngah bik a ang hle. He tiang hi hnam hrang hrang hawrawp neih dan te chu;

1. Hebrai 22

2. Italian 22

3. Arabic 28

4. Russian 33

5. Polish 45

6. French 25

7. German 26

8. Danish 27

9. Norwegian 27

10. Albanian 33

11. Hindi 35

12. Persian 32

13. Armenian 38

14. Ethiopian 26

15. Telegu 48

16. Tibetan 35

17. Japanese 73

18. English 26

19. Burmese 33

20. Greek 26

21. Chinese 53

22. Thai 79

23. Mizo 25

24. Chin 23

Kawl Leh Kha

Hei hi a to bul tak chu India ram chhim tawp a cheng, Madras chheh vel a Tamil ho lehkha a ni zawkan ti.Chu Tamil ho lehkha atang chuan kawl tawng nen a in rem tur a siam rem ani. An sakhaw leh kha khun tak mai (Paa-lih) pawh hi Tamil ho sakhaw tawng bawk ani. He thu hian Buddist sakhaw pawh hi Tamil ho emaw India ram sakhua anih hma sak zia ati lang bawk.

Chin Lehkha

Vai len hun an tih mai thin kum 1890 Jan. 19 ah Mr. Ross chu Hakha khua ah alo thleng.A mah hi Chinhills a sap lal lo thleng hma sa ber a ni.Mr. Rossa a sipai lal A.E.G Newland chu lehkha thiam tak Degree sang tak nei ani. Newlands chuan Haka mi nupui ah aneih tak avangin Chin tawng thiam apawi mawh hle in a hre ta a.Chin tawng chu English hawrawp hmang in a ziak chin zel a, 1897 kum ah English tawng a Chintawng zirna bute tak te a siam chhuak.Kum 1899 ah missionary 3 lo thleng te zing a pakhat E.Carson chuan Newland asiam English hawrawp hmang a Chin tawng zir na leh kha a ziak rte chu school a zir theih tur in a siam tha leh. 1907 kumah Chintawng chu English hawrawp hmanga ziak leh chhiar school ah zirtir ta ani.

1908 kumah missionary Joseph Herbert Cope alo thleng leh a Tedim ah a awm.Carson a siamrem Chin lehkha chu tawng lam thiam (linguist) mi 3 nen an endik hnuah ‘Chin Reader Book’ an siam.Cope chu Bawrhsap n school inspector thawk kawp tura aruat tak hnuah phei chuan Geography, Science, Hygiene te phei chu hawrawp siamthar chuan a bu an siam a, school ah an zir tir ta ani.

Mizo Lehkha:

Kum 1894 Jan.11 ah missionary Rev.E.W. Savidge (Sap upa) leh Rev.J.H.Lorrain (PuBuanga) te Aijal khawpui an lo thleng.He mi te lo thlen hma hian Bangali Alphabet ‘kaw khaw gaw’ hmang a lehkha zir na Aijal ah te, Lunglei leh Tlabung ah te an nei tawh.Mah se missionarykan sawi tak te khan Bangali hawrawp hmang a mizo tawng ziak ai chuan Roman hawrawp (tuna kan hman) hi tha zawk in an hria a min lo ziak sak ta ni.

Chu mi hnu 1898 December 31 ah missionary Edwin Rawland (Zosapthara) alo thleng leh a, Pu Buanga leh Sap upa te ziak mizo tawng chu a rem tha leh deuh hret a. 1894 April ni 2 ah Govt. Higher secondary school field hmunah khuan school in te tak te sa in mizo lehkha chu an zir tir tan.Kum 1900 ah Aijal veng hrang ah zir na an hawng darh a kum 1903 kum ah erawh chuan Mizoram khaw pawi mawh ah te zir na school hawn tan ani.

Kristian te chu lehkha nei tu an ni. Lehkha ziak in kan Pathian thu tih ngheh ani. Pathian hnam thlan te hnen a Dan 10 pek chu lehkha ziak leh kha a tihngeh ani.Chung hun lai chuan Aigupta mite leh Semantic ho te chuan lung ah te savun ah te leh phairuang ah te lehkha an ziak thin.Zawl nei te thu leh Sam hla te pawh lehkha a ziak vek an nia, chu chu Juda te Synagogue ah an chhiar thin.Kan lalpa pawhin ama chan chin ziak na lai taka chhiar luih ngat ang khan (Luk.4:16-19).

He thu hi Chhimbal magazine, 1997 ami lak chhawn ani.